Με τον όρο Νοσηλεία στην Ψυχική Υγεία αναφερόμαστε στην εισαγωγή για μικρότερο ή μεγαλύτερο χρονικό διάστημα σε κάποιο νοσηλευτικό ίδρυμα, ψυχιατρική κλινική γενικού νοσοκομείου ή ιδιωτική κλινική.
Η νοσηλεία συνήθως ακολουθεί τη διάγνωση, αλλά μπορεί και να προηγείται αυτής. Με άλλα λόγια, ένας άνθρωπος μπορεί να νοσηλευτεί επειδή έχει διαγνωστεί με κάποια ψυχική διαταραχή ή να νοσηλευτεί χωρίς να έχει ακόμα λάβει συγκεκριμένη διάγνωση.
Όταν κάποιος αναζητά ο ίδιος να νοσηλευτεί για κάποια ψυχική διαταραχή, η νοσηλεία λέγεται εκούσια. Στα δημόσια ψυχικά ιδρύματα και τις ψυχιατρικές κλινικές των γενικών νοσοκομείων, ο ενδιαφερόμενος μπορεί να απευθυνθεί για την εισαγωγή του και την νοσηλεία του κατά τις ημέρες και ώρες που εφημερεύουν. Σημαντικό είναι να τονίσουμε ότι καλό είναι ο ενδιαφερόμενος να έχει εξαντλήσει τα περιθώρια και τις επιλογές που έχει για να λάβει υποστήριξη, φροντίδα και περίθαλψη στο περιβάλλον του, εκτός νοσηλευτικού ιδρύματος.
Όταν κάποιος συνοδεύεται από τρίτους χωρίς απαραίτητα να συναινεί προκειμένου να νοσηλευτεί τότε κάνουμε λόγο για ακούσια νοσηλεία, η οποία όμως είναι απαραίτητο να ακολουθεί μια συγκεκριμένη διαδικασία βάσει νόμου. Ο Ν. 2071/92 περιγράφει στα άρθρα 95 έως 101 με σχετική σαφήνεια τις προϋποθέσεις που πρέπει να συντρέχουν για ακούσια νοσηλεία, τις διαδικασίες που χρειάζεται να ακολουθηθούν, τα ένδικα μέσα και τις συνθήκες νοσηλείας καθώς και τη διάρκεια αυτής.
Επειδή τα ζητήματα που προκύπτουν από τη διαδικασία της ακούσιας νοσηλείας είναι πολλά και ιδιαίτερα σημαντικά κρίνουμε σκόπιμο να αναφερθούμε σε αυτά κι όχι να αναλύσουμε το νόμο που μπορείτε να τον διαβάσετε εδώ.
Η ακούσια νοσηλεία πιθανότατα δημιουργήθηκε για να προστατεύει τον άνθρωπο που πάσχει ή και το περιβάλλον του. Είναι γεγονός ότι όλοι μπορεί κάποια στιγμή να λυγίσουμε κάτω από το βάρος πιέσεων και να συμπεριφερθούμε με τρόπο επιβλαβή η επικίνδυνο για τον εαυτό μας και τους άλλους. Είναι επομένως θετικό να υπάρχει νομοθετική πρόβλεψη που να καθορίζει τον τρόπο αντιμετώπισης αυτής της πρόσκαιρης κρίσης, ώστε ο άνθρωπος που υποφέρει και βρίσκεται σε κρίση να μην είναι έκθετος σε επιζήμιες για αυτόν παρεμβάσεις. Είναι επίσης καλό να διαχωρίζεται σε κάθε περίπτωση ο άνθρωπος που υποφέρει ψυχικά και να μην αντιμετωπίζεται ως παραβάτης ή κρατούμενος, ακόμη και όταν προβαίνει σε κάποια επιθετική ενέργεια.
Παρ’ όλα αυτά, χρειάζεται να έχουμε υπόψη ότι τα στοιχεία στην Ελλάδα αναφέρουν ότι οι ακούσιες νοσηλείες είναι τέσσερις φορες περισσότερες από το μέσο όρο των ακούσιων εγκλεισμών στην Ευρώπη. Από το σύνολο δηλαδή των ανθρώπων που νοσηλεύονται εξαιτίας μιας διάγνωσης ψυχικής διαταραχής χωρίς τη θέληση τους αγγίζει το 40%. Είναι τουλάχιστον θετικό το γεγονός ότι τα παλιότερα χρόνια, το ποσοστό αυτό ήταν υψηλότερο. Αξίζει λοιπόν να αναρωτηθούμε γιατί συμβαίνει αυτό.
Πολλές είναι οι περιπτώσεις ανθρώπων που νοσηλεύονται ακούσια χωρίς να έχουν διάγνωση. Σε άλλες περιπτώσεις μπορούμε να πούμε ότι το περιβάλλον που κίνησε τη διαδικασία ακούσιας νοσηλείας είχε άλλο κίνητρο κι όχι τη φροντίδα και προστασία του νοσηλευομένου αλλά την απομάκρυνση ή τον περιορισμό του. Ακόμα και πολλές περιπτώσεις εκούσιας νοσηλείας, γίνονται κάτω από καθεστώς πίεσης ή εξαναγκασμού ώστε το άτομο να συμφωνήσει για τη νοσηλεία.
Τέλος, η ασαφής ερμηνεία του νόμου κατά την εκτέλεση περιπτώσεων ακούσιου εγκλεισμού ενδέχεται να οδηγήσει σε πολλές παρατυπίες από την πλευρά των αρχών. Ενώ είναι, για παράδειγμα, σαφές ότι ο ασθενής ή ο φερόμενος ως «ασθενής» δεν είναι παραβάτης εντούτοις είναι πολλές οι περιπτώσεις κατά τις οποίες η συνοδεία του προς το νοσηλευτικό ίδρυμα γίνεται με χειροπέδες. Όλοι αυτοί οι περιορισμοί και τα προβλήματα επηρεάζονται από:
-το στερεότυπο ότι το άτομο με ψυχική δυσκολία δεν έχει επίγνωση της κατάστασης του ή δεν έχει τα "λογικά" του,
-την επιστημονική ασάφεια της διάγνωσης στο χώρο της Ψυχικής Υγείας,
-την έλλειψη πληροφόρησης του ενδιαφερόμενου ώστε να μπορέσει να προστατευτεί από πράξεις βίας εναντίον,
-την εξουσιαστική παραδοσιακή ψυχιατρική περίθαλψη που είχε εδραιωθεί ως σήμερα.
Ένας πολύ βασικός τρόπος να προληφθεί η ακούσια νοσηλεία και η βία και η στέρηση της ελευθερίας που προέρχεται από αυτήν είναι η ψυχιατρική διαθήκη.
Με απλά λόγια, η ακούσια νοσηλεία αφόρα σε άτομα που έχουν ήδη λάβει μια διάγνωση ψυχικής διαταραχής, αλλά και σε άτομα που δεν έχουν λάβει διάγνωση. Στην πρώτη περίπτωση, τα άτομα που ορίζει ο νόμος απευθύνονται στον εισαγγελέα προσκομίζοντας του αποδεικτικά της διάγνωσης και άλλα στοιχεία και ζητώντας του να διατάξει τον ακούσιο εγκλεισμό, επειδή το άτομο παρουσιάζει συμπεριφορά επικίνδυνη για τον εαυτό του ή για το περιβάλλον του και είναι πέραν πάσης αμφιβολίας απαραίτητη η προστασία του με αυτό τον τρόπο. Ο εισαγγελέας στη συνέχεια απορρίπτει ή εγκρίνει την αίτηση και ανάλογα διατάζει την αρμόδια αρχή του τόπου διαμονής του ατόμου (εισαγγελέας πρωτοδικείου ή αστυνομικό τμήμα) προκειμένου να συνοδευτεί το άτομο στο νοσηλευτικό ίδρυμα.
Εκεί το άτομο νοσηλεύεται βάσει της διάγνωσής του, ακολουθεί συγκεκριμένη θεραπευτική διαδικασία και αγωγή και υποχρεωτικά λαμβάνει εξιτήριο όταν δεν συντρέχει πλέον λόγος επείγουσας νοσηλείας του και σε κάθε περίπτωση μπορεί να νοσηλεύεται μέχρι 6 μήνες. Τα ζητήματα που προκύπτουν από αυτή την απλή εκ πρώτης όψεως διαδικασία είναι τα εξής:
1. Στη περίπτωση που μιλάμε για αναγκαία παρέμβαση προστασίας του ατόμου ή του περιβάλλοντες του, αυτή δεν διασφαλίζεται εφόσον ο χρόνος που μεσολαβεί από την επικίνδυνη αυτή συμπεριφορά ή κρίση μέχρι και τη πραγματική νοσηλεία του δεν είναι άμεσος.
2. Μια προηγούμενη διάγνωση δεν συνεπάγεται την παρουσία της ίδιας διάγνωσης και στο μέλλον.
3. Δεν λαμβάνεται υπόψη σε καμία περίπτωση η ουσιαστική ψυχική κατάσταση του ατόμου που υποφέρει το όποιο με αυτή τη διαδικασία ακόμη και αν δεν βρίσκεται σε κρίση μπαίνει σε κρίση.
Επιστημονικά -δηλαδή από τη σκοπιά της Ψυχικής Υγείας- η ακούσια νοσηλεία στηρίζεται σε δεδομένα που πλέον ανατρέπονται. Ήδη έχει ξεκινήσει ένας δημόσιος διεπιστημονικός διάλογος για τα κριτήρια και τις κατηγορίες διάγνωσης στην Ψυχική Υγεία. Είναι πλέον αμφιλεγόμενη οποιαδήποτε διάγνωση. Επίσης, νέες έρευνες έχουν αποδείξει ότι ακόμη και στις πιο σοβαρές ψυχικές διαταραχές (ψυχώσεις) διαφορετικού είδους θεραπευτικές αγωγές (ψυχοθεραπεία) έχουν τα ίδια θεραπευτικά αποτελέσματα με τη φαρμακευτική αγωγή η οποία δίνεται σε κάθε περίπτωση εντός του νοσηλευτικού ιδρύματος.
Ένας άνθρωπος που είχε διαγνωστεί πριν από τρία χρόνια με κατάθλιψη για παράδειγμα, και σήμερα κινηθεί διαδικασία για ακούσια νοσηλεία του με βάση αυτή τη διάγνωση και λάβει αυτού του τύπου την αγωγή ενώ σήμερα η κλινική του εικόνα μπορεί να είναι διαφορετική ποιες θα είναι οι συνέπειες για το άτομο αυτό; Με άλλα λόγια, ένας νόμος που δημιουργήθηκε με καλή πρόθεση για την προστασία του ατόμου, μπορεί σήμερα να χρειάζεται πλήρη επανεξέταση. Αξίζει να σημειώσουμε ότι το άτομο που νοσηλεύεται ακούσια απολαμβάνει ή πρέπει να απολαμβάνει το σεβασμό και τα δικαιώματα οποιουδήποτε άλλου νοσηλευομένου. Συνεπώς μπορεί να συμβουλευτεί νομικό, να έχει λόγο για τη διαδικασία εγκλεισμού και νοσηλείας του, καθώς από αυτή τη διαδικασία δεν στερείται των ατομικών του ελευθεριών και δικαιωμάτων, δεν είναι δηλαδή υπό κράτηση.
Στη περίπτωση της ακούσιας νοσηλείας χωρίς να υπάρχει διάγνωση, στην πραγματικότητα μιλάμε για ακούσια ψυχιατρική εξέταση, και όχι για εγκλεισμό. Ο εισαγγελέας δηλαδή μπορεί να διατάξει βάσει του αιτήματος που δέχεται την αναγκαστική ψυχιατρική εξέταση και όχι νοσηλεία του ατόμου. Αυτό σημαίνει πρακτικά ότι ο ενδιαφερόμενος μπορεί ο ίδιος να προσκομίσει δυο ψυχιατρικές γνωματεύσεις από δυο διαφορετικούς ψυχιάτρους οι οποίες θα κρίνουν αν χρήζει αναγκαστικής νοσηλείας ή όχι. Και πάλι η απόφαση αποτελεί αρμοδιότητα του εισαγγελέα. Είναι λοιπόν σαφές ότι τα ζητήματα ψυχικής υγείας δεν καθορίζονται εξ ολοκλήρου από το σύστημα υγείας αλλά και από άλλες αρχές. Αυτό συμβαίνει ίσως επειδή ακριβώς τα όρια της ψυχικής υγείας, της διάγνωσης και της περίθαλψης είναι ασαφή και είναι πραγματικά αξιοπερίεργο το πως μέσα σε αυτή την ασάφεια καθορίζονται ανθρώπινες ζωές. Είναι κατά μια έννοια και άδικο για τους εισαγγελείς να καλούνται να παρέμβουν σε θέματα ψυχικής υγείας όσο και για τα μέλη της κοινωνίας να ανατρέχουν στις δικαστικές αρχές προκειμένου να διαφυλάξουν τη ψυχική υγεία τους.
Σε περίπτωση που αντιμετωπίζετε οι ίδιοι την πιθανότητα ακούσιου εγκλεισμού σας, μπορείτε να λάβετε ενημέρωση και πληροφόρηση από το Παρατηρητήριο για τα δικαιώματα στο χώρο της Ψυχικής Υγείας, από συλλόγους και ομάδες αυτοβοήθειας, να επικοινωνήσετε με τον δικηγόροσας ή να επικοινωνήσετε μαζί μας. Σε κάθε περίπτωση, η ψυχιατρική διαθήκη μπορεί να προλάβει και να προστατέψει την περίθαλψη σας με τρόπο που για εσάς είναι ο καταλληλότερος.
